عطر در بهشت (قرآن)جام های بهشتی مهر و موم به مشک بوده و فضای زندگی مقربان در بهشت، معطر به ریحان و گیاه خوشبوی بهشتی است. ۱ - عطر و مشکمهر جام های بهشتی، از عطر و مشک: •«یسقون من رحیق مختوم ختـمه مسک وفی ذلک فلیتنافس المتنـفسون:آنها از شراب طهور زلال دست نخورده و سربسته اى سيراب مى‌شوند!مهرى كه بر آن نهاده شده از مشک است؛ و در اين نعمتهاى بهشتى راغبان بايد بر يكديگر پيشى گيرند!». كلمه" رحيق" به معناى شراب صاف و خالص از غش است، و به همين مناسبت آن را به وصف مختوم توصيف كرده، چون همواره چيزى را مهر و موم مى‌كنند كه نفيس و خالص از غش و خلط باشد، تا چيزى در آن نريزند و دچار ناخالصي اش نكنند.بعضى‌گفته اند: كلمه" ختام" به معناى وسيله مهر زدن است، مى فرمايد وسيله مهر زدن بر آن رحيق بجاى گل و لاك و امثال آن- كه در دنيا بوسيله آنها مهر و موم مى كنند- مشك است. بعضى گفته اند: منظور از ختام، آخرين طعمى است كه از آن شراب در دهان مى ماند، مى فرمايد آخرين طعم آن بوى مشك است. آیت الله مکارم در تفسیر این آیه می نویسد:غالب مفسران" رحيق" را به معنى شراب خالص گرفته اند، شرابى كه هيچگونه غش و ناخالصى و آلودگى در آن وجود ندارد، و تعبير به" مختوم" كه در فارسی امروز به جاى آن" دربسته" و" پلمپ" شده به كار مى‌رود، نيز تاكيدى بر خلوص و پاكى و دست‌نخوردگى آن است.علاوه بر اين استفاده از چنين ظرف ها نشانه احترام خاص به ميهمان مى‌باشد، ظرفى كه آن را بسته اند و مهر كرده اند و مهرش تنها به دست میهمان شكسته مى‌شود!.سپس مى‌فرمايد:" مهر آن را با مشك نهاده اند" (خِتامُهُ مِسْكٌ).نه همچون ظرف هاى دربسته دنیا كه مهر آن را با" گل" مى نهند، و هنگامى كه انسان مى خواهد شيئى سربسته را با شكستن مهرش باز كند، دستش آلوده مى‌شود، شراب طهور بهشتى چنين نيست، هنگامى كه دست بر مهرش مى نهند، بوى عطر مشك در فضا پراكنده مى شود!.بعضى نيز گفته اند كه منظور اين است كه در ختام يعنى پايان نوشيدن اين شراب طهور دهان بوى مشك مى دهد، بر خلاف شراب هاى آلوده دنيا كه بعد از نوشيدنش دهان تلخ و بد بو مى شود، ولى با توجه به تعبيرى كه در آيه قبل بود اين تفسير بعيد به نظر مى رسد. شیخ طبرسی در تفسیر(خِتامُهُ مِسْكٌ) گفته است: ابن عبّاس و حسن و قتاده گويند: يعنى آخر طعم و مزه آن بوى مشك دارد وقتى شارب و نوشنده لبش را از آخرين جرعه آن بر مي دارد مى يابد بوى آن را مانند بوى مشك.مجاهد و ابن زيد گويند: ظرف ها و شيشه هاى آن را بجاى گل و چوب پنبه و غيره كه در دنيا بطري هاى شراب (و نوشابه هاى غير الكلى و غيره را) سر بسته مي كنند با مشك سر به مهر و در بسته است.مجاهد گويد: گل آن مشك است. و از ابی الدرداء روایت شده كه آن شراب سفيد است مانند نقره كه با مشك در بسته و مهر شده است شراب ايشان و اگر مردى از اهل دنيا انگشتش را در آن داخل كرده و بيرون آرد هيچ صاحب روحى نماند مگر اينكه بوى خوش آن به دماغش رسيده و آرزوى آن را نمايد. ۲ - ریحان و گیاه خوشبوفضای زندگی مقربان در بهشت، معطر به ریحان و گیاه خوشبوی بهشتی: •«فاما ان کان من المقربین فروح وریحان...:پس اگر او از مقرّبان باشد، در رَوح و ریحان و بهشت پرنعمت است!»كسى كه در حالت احتضار و واپسين لحظات زندگى قرار مى گيرد اگر از مقربان باشد ... در نهايت راحت و آرامش و روح و ريحان است و در بهشت پر نعمت جاى مى گيرد." روح" (بر وزن قول) آن گونه كه علماى لغت گفته اند در اصل به معنى" تنفس" و" ريحان" به معنى شى‌ء يا گياه خوشبو است، سپس اين واژه به هر چيزى كه مايه حیات و راحتى است گفته شده، همان گونه كه" ريحان" به هر گونه نعمت و روزى خوب و فرح زا اطلاق مى گردد، بنا بر اين" روح" و" ريحان" الهى شامل تمام وسائل راحتى و آرامش انسان و هر گونه نعمت و برکت الهى مى‌گردد.و به تعبير ديگر مى توان گفت:" روح" اشاره به تمام امورى است كه انسان را از ناملائمات رهايى مى بخشد تا نفسى آسوده كشد، و اما" ريحان" اشاره به مواهب و نعمت هايى است كه بعد از رفع ناملائمات عائد انسان مى گردد.مفسران اسلامى تفسيرهاى متعددى براى اين دو واژه ذكر كرده اند كه شايد بالغ بر ده تفسير شود.گاه گفته اند:" روح" به معنى" رحمت" و" ريحان" هر شرافت و فضيلتى را شامل مى شود.و گاه گفته اند" روح" نجات از آتش دوزخ و" ريحان" دخول در بهشت است گاه" روح" را به معنى آرامش در قبر و" ريحان" را در بهشت دانسته اند.گاه" روح" را به معنى" كشف الكروب" (بر طرف ساختن ناراحتي ها) و ريحان را به معنى" غفران الذنوب" (آمرزش گناهان) تفسير كرده اند.و گاه" روح" را به معنى" انظر الى وجه اللَّه" و" ريحان" را" استماع كلام اللَّه" شمرده اند ... و مانند اينها.ولى همانگونه كه گفتيم اينها مصاديقى است از آن مفهوم کلی و جامع كه در تفسير آيه ذكر شد.قابل توجه اينكه بعد از ذكر" روح" و" ريحان" سخن از" جنة نعیم " (بهشت پر نعمت) به ميان آورده، كه ممكن است اشاره به اين باشد كه روح و ريحان در آستانه مرگ، و در قبر و برزخ به سراغ مؤمنان مى آيد و بهشت در آخرت، چنان كه در حديثى از امام صادق ع مى خوانيم كه در تفسير اين آيه فرمود:فاما ان كان من المقربين فروح و ريحان يعنى فى قبره، و جنة نعيم يعنى فى الآخرة:" اما اگر از مقربان باشد روح و ريحان از آن او است،يعنى در قبر، و بهشت پر نعمت براى او است يعنى در آخرت" ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۵۳۴، برگرفته از مقاله «عطر در بهشت». |